بند سوم: نظارت بر اجاره موقوفات
سازمان اوقاف به منظور رعایت مصلحت وقف و بهره برداری صحیح از رقبات موقوفه بر اجاره دادن آن ها به طور کامل نظارت دارد .
الف: صدور مجوز انتقال مورد اجاره از طرف مستاجر به غیر
در اکثریت موارد در اجاره رقبات موقوفه حق انتقال مورد اجاره از مستاجر موقوفه سلب میگردد. در صورتی که مستاجر بخواهد مورد اجاره را به دیگری انتقال دهد ، باید علاوه بر موافقت متولی، رضایت و موافقت مربوط را اخذ نماید ، البته باید آیین نامه نحوه وصول پذیر و اهدایی رعایت و پذیره[۱۸۷] مربوطه پرداخت گردد.
ب: مدت اجاره نباید از ده سال بیشتر باشد مگر با جلب موافقت سرپرست سازمان .
ج : اجاره رقبات موقوفه باید از طریق مزایده با موافقت اداره اوقاف انجام شود مگر با تصویب ریاست و رعایت مصلحت وقف که بر مبنای نظریه کارشناس رسمی یا خبره محلی به نرخ معامله روز باشد. یکی از اعضای کمیسیون مزایده ، مسئول اداره اوقاف و امورخیریه محل میباشد .
د: به موجب ماده ۱۷ آیین نامه اجرایی قانون تشکیلات اوقاف، متولیان و ادارات اوقاف مکلفند در جهت اجرای مواد ۱ و ۴ لایحه قانونی تجدید قرارداد اجاره املاک و اموال موقوفه و تجدید انتخاب متولیان و امناء اماکن مذهبی و متبرکه و مساجد مصوب ۴/۲/۵۸ مصوب شورای انقلاب اسلامی ایران اقدام لازم را انجام دهند و تصمیمات متخذه از طرف سازمان اوقاف نسبت به اجرای مفاد این لایحه قانونی قطعی و لازم الاجرا است.
مبحث دوم: اقدامات شبه قضایی سازمان بر متولیان موقوفات
به موجب مواد ۱۴ و ۱۵ قانون تشکیلات و اختیارات سازمان اوقاف و امور خیریه به منظور تحقیق در تشخیص متولی و ناظر و موقوف علیهم و شکایت اشخاص ذینفع از متولیان و ناظران و نیز تحقیق در جمع خرج و عواید راجع به وقف و نیز صدور مفاصا حساب و تطبیق مصرف آن با مفاد وقفنامه، ادارات تحقیق اوقاف مرکب از شعب حقوقی و حسابرسی در مرکز استانها و بر حسب ضرورت در شهرستانها تشکیل و بر اقدامات متولیان نظارت کامل دارند. در این مبحث چگونگی تشکیل هر یک از شعب و نحوه رسیدگی و صلاحیت آن ها مورد بحث و بررسی قرار میگیرد.
گفتار نخست: اداره کل تحقیق شعبه حقوقی – وظایف و صلاحیت آن ها
بند نخست: اداره کل تحقیق شعبه حقوقی
هر شعبه تحقیق حقوقی مرکب از یک رئیس و دو محقق میباشد. روسای شعب حقوقی از بین مستخدمین لیسانسه حقوق یا الهیات که سابقه انتظامی از انفصال موقت به بالا نداشته باشند. محققین شعب نیز باید واجد شرایط مذکور باشند . مگر شرط خدمت اوقافی یا قضایی که حداقل سه سال کافی خواهد بود.
تعداد شعب تحقیق در مراکز استانها و شهرستانها و نیز تعیین محدوده فعالیت آن ها(حوزه تحقیق) با سازمان اوقاف خواهد بود.
بند دوم: وظایف و صلاحیت شعبه حقوقی تحقیق
۱- تحقیق و رسیدگی و اعلام نظر در مورد تشخیص متولی و موقوف علیه موقوفات
۲- تحقیق و رسیدگی و اعلام نظر در مورد وقفیت املاک و تشخیص موقوفات عام از خاص
۳- تشخیص موقوفات مجهول التولیه یا بدون متولی
۴- رسیدگی و اظهار نظر در مورد تطبیق مصارف درآمد موقوفات با مفاد وقفنامه و سایر اسناد مربوطه در صورت ابهام یا بروز اختلاف
۵- تحقیق و رسیدگی در مورد تعدی و تفریط یا مسامحه و اهمال متولیان و امناء و ناظران و مدیران مؤسسات خیریه و تنظیم گزارش و ارسال به دادگاه در صورت احراز تعدی و تفریط و تخلف و ارتکاب جرم.
گفتار دوم: چگونگی رسیدگی شعب تحقیق حقوقی
شعب تحقیق بنابر درخواست اشخاص یا ادارات اوقاف نسبت به موارد مذکور در صلاحیت آن اداره تحقیق، رسیدگی و اظهار نظر مینمایند.
رسیدگی در شعب تحقیق به صورت دادرسی عادی و تبادل لوایح است.
به منظور انجام امور اداری و تکمیل پرونده در هر شعبه تحقیق دبیرخانهای تشکیل میگردد و درخواست واصله را دریافت و ثبت و شماره ثبت آن را به درخواست کننده ارائه میدهد، در صورتی که درخواست از لحاظ تنظیم یا ضمائم آن ناقص باشد دبیرخانه مراتب را به درخواست کننده یا وکیل او اخطار خواهد نمود تا ظرف مهلت مقرر قانونی رفع نقص نماید والا تا رفع نقص رسیدگی به درخواست متوقف خواهد شد.
در صورت عدم رفع نقص در مهلت مقرر قانونی شعب میتوانند پرونده مربوط را از نوبت رسیدگی خارج نماید و رسیدگی مجدد منوط به تسلیم درخواست جدید و رفع نقص خواهد بود.
پس از آنکه درخواست کامل تشخیص داده شد دبیرخانه نسخهای از آن را با ضمائم در پرونده بایگانی و نسخه های دیگر را با پیوستها به طرف ابلاغ میکند تا پاسخ کتبی خود را با مدارک مربوط به تعداد تقاضا کنندگان و یک نسخه اضافی به اداره تحقیق ارسال دارند.
اشکالی که بر ماده ۸ آیین نامه مذکور از جهت عدم رعایت طرز تنظیم درخواست به ادارات تحقیق وارد میباشد این است که در این آیین نامه شرایط شکلی درخواست و مندرجات ضروری و لازم آن بیان نگردیده است و تکمیل و عدم تکمیل آن به تشخیص شخصی مسئولین دبیرخانه واگذار شده است و از این حیث میتوان گفت که دارای ابهام است.
رسیدگی در شعب تحقیق به وسیله رئیس و یکی از محققان خواهد بود و نظریه آن دو در صورت توافق مناط اعتبار خواهد بود. در هر مورد که اختلاف نظر حاصل شود نظریه محقق دیگر همان شعبه برای مشاوره در موضوع اختلاف ضمیمه خواهد شد و تصمیات و نظریه اکثریت ملاک عمل خواهد بود . در صورت غیبت رئیس شعبه ، رسیدگی به موضوع ، به عهده محققین شعبه است و عضو ارشد به جای رئیس شعبه انجام وظیفه خواهد کرد. چنانچه اشخاص در موارد مذکور در ماده ۶ (وظایف شعبه تحقیق ) مستقیماً به دادگاه مدنی خاص دادخواست تسلیم کرده باشند دادگاه میتواند مراتب را به اداره اوقاف وامور خیریه و به نزدیکترین شعبه تحقیق ارجاع نموده تا شعبه مذکور بر اساس این آیین نامه به موضوع رسیدگی نموده و نتیجه را به دادگاه ارجاع دهنده اعلام نماید.
لازم به ذکر است که اجرای نظریه های شعبه تحقیق به استناد ماده ۲۹ اصلاحی آیین نامه مذکور ، در موارد تعدی و تفریط و مسامحه و اهمال متولی یا ناظر، منوط به تأیید و صدرو حکم قطعی دادگاه است . همچنین مواردی که در آئین نامه مذکور پیشبینی نشده است در حدود صلاحیت قانونی شعب تحقیق ، بر طبق مقررات قانون آئین دادرسی مدنی و متون فقهی فقها عمل خواهد شد.
مبحث سوم : اقدامات حمایتی سازمان اوقاف از موقوفات
هدف اصلی از تشکیل سازمان اوقاف و امورخیریه همانا حمایت از موقوفات و تشویق مردم به وقف و احیاء موقوفات است .که ممکن است به دو صورت زیر باشد :
گفتار نخست: حمایت قضایی
یکی از موارد حمایت سازمان از موقوفات حمایت قضایی است[۱۸۸] . بدین گونه که سازمان اوقاف به موجب قانون اوقاف و امور خیریه مصوب ۶۳ ذینفع در تمام موقوفات بوده ، میتواند در دعوی له و عیله موقوفات اعم از خاص و عام جهت حمایت و جلوگیری از تضییع احتمالی حقوق موقوفه ، در دعوی شرکت و دخالت نماید. حتی میتواند در مواردی که متولیان نسبت به تقاضای ثبت و اعتراض بر ثبت و اقامه دعوی و پیگیری آن ، در مواعد قانونی به وظایف خود عمل ننماید برای حفظ حقوق وقف در موعد قانونی راساً اقدام نماید.
گفتار دوم : حمایت اداری و قانونی