در عصر فراصنعتی برخلاف جامعه صنعتی که ساعات کار منظم از ۹ صبح تا ۵ بعدازظهر میباشد، ساعات کار انعطاف پذیر بوده و بیشتر کارها در کارگاه های کوچک، اما با فن آوریهای پیشرفته و یا در خانه انجام خواهد شد. حتی آموزش نیز عمدتاًً به صورت آموزش از راه دور و در منازل انجام خواهد شد. بسیاری از محصولات نیز با بهره گرفتن از بیو تکنولوژی، در یک فضای کوچک به میزان قابل توجهی محصول کشاورزی تولید خواهد شد. یا با بهره گرفتن از طراحی به کمک رایانه، (CAD) و تولید به کمک رایانه، (CAM) روش های مناسبی برای تولید بسیاری از محصولات در خانه و یا در کارگاه های کوچک ایجاد خواهد شد. بسیاری از محصولات مانند دوچرخه، یخچال، رایانه و غیره به جای آن که به صورت محصول تمام شده در فروشگاه ها ارائه شوند، به صورت قطعات منفصله(CKD) در منازل تحویل خواهند شد تا پس از اجرای دستورالعمل همراه آن به صورت محصول تمام شده در آیند. نوبتهای کاری از ۸ ساعت به ۶یا ۴ ساعت کاهش خواهند یافت که این خود باعث افزایش اوقات فراغت و گسترش صنایع که مخصوص اوقات فراغت مانند تفریحات سالم، صنعت گردش گری و غیره است، خواهد شد(همان منبع).
بخش دوم : بسیج
۲-۲-۱- مفهوم بسیج
بسیج از آغاز تشکیل اجتماعات بشری، به عنوان مجموعه ای متشکل از توده های مردمی مطمح نظر بوده است. این که مفهوم بسیج بالمعنی الاعم چیست و دیگر آن که مفهومی که از معنای ماهوی این کلمه ی متشکل به کار می رود، چیست، نیازمند بیان پاره ای تعاریف و جمع بندی کلی است. لازم به توضیح است که در روشی متفاوت، در ابتدای متن تعریفی اجمالی از مفهوم بسیج ارائه شد، تعریفی که مبنای مفهومی تعریف بسیج در معنای عام میباشد.
امام خمینی«ره» موضوع بسیج بالمعنی الاعم را در جریان تاریخ اسلام، به صدر اسلام برمی گرداند:
« قضیه ی بسیج، همان مسئله ای است که در صدر اسلام بوده است این مسأله جدید نیست، در اسلام سابقه داشته است»( امام خمینی، ۱۳۶۴).
همان طور که اشاره شد، مفهوم بسیج به ابتدای تاریخ اجتماعات توده ها بر میگردد، زمانی که در مقابل گروه هایی که قصد تعرض به تمامیت ارضی، خانواده و منطقه ی تحت حفاظت آن ها را داشتند، به مقاومت و بلکه مبارزه با گروه متخاصم برمی خواستند. این که این مبارزه و این تقابل چگونه خواهد بود، خواهیم گفت که امری چند لایه است، لذا مفهوم بسیج صرفاً در تشکل توده ها برای مقابله ی نظامی با گروه متخاصم یا به جوامع دین مدار محدود نمی شود، هر چند این تعریف در حالت بدوی و اولیه ی آن کارکردی فراگیر داشت. در مجموع بسیج نیروها در معنای انقلاب به کار می رود، انقلاب ساختاری، انقلاب علمی و انقلاب فرهنگی.اصل قضیه این است که بسیج ـ به معنای حقیقی کلمه ـ یک پدیده انقلابی است(آیت الله خامنه ای، ۱۳۶۹ ).
از آن جایی که شکل گروههای متخاصم به مرور زمان و با توسعه ی فناوری ها تغییر کرده، بدیهی است مفهوم بسیج توده ها هم متناسب با آن تغییرات، معانی خود را در کارکردهای خود یافته است، لذا این اشکال میتواند فرهنگی- اقتصادی- هنری- سیاسی و به خصوص علمی و… باشد. در هر تعریفی باید از دو جنبه ی لغوی و اصطلاحی به موضوع پرداخت، در ادامه به این دو مورد توجه می شود :
- از نظر لغوی:
« بسیج به لحاظ لغوی به معنای سامان و اسباب ساز و سازمان جنگ: عزم و اراده، آماده ی سفر شدن و آماده ی ساختن نیروهای نظامی یک کشور برای جنگ است» (دهخدا، ۱۳۷۲ ).
- اما از نظر اصطلاح:
«بسیج از طرفی به معنای حرکت خود جوش مردمی است؛ مردمی که خودشان را صاحب مملکت خویش می دانند؛ مردمی که اولاً از هر گونه انحراف در مشی کلی کشورشان آگاه می شوند، ثانیاًً از آن رنج میبرند و ثالثاً در مقابل آن انحراف میایستند. این، معنای بسیج است». ( آیت الله خامنه ای، ۱۳۷۴)
بنابرین مفهوم بسیج در لغت به مفهوم سازمان دادن نیروها و گردهم آمدن، و از نظر اصطلاح مجموعه تلاش هایی که در مقابله با جریان های نفی گرا یا موجب آزار، صورت پذیرد. همان طور که اشاره شد، شکل مقابله و بسیج نیروها هم بسته به مقتضیات زمان و لوازمِ در اختیار، بر میگردد.
در اندیشه امام خمینی (ره) بسیج نهادی است اجتماعی با ابعاد متعدد. در این نگرش، بسیج صرفاً سازمانی نظامی نیست که فقط در زمان جنگ و برای دفاع در مقابل دشمن شکل گرفته باشد، بلکه نهادی است وسیع و پاسخگوی نیازهای اساسی و حیاتی جامع ه و با اجزای دیگر نظام، چنان هماهنگ ی و پیوند دارد ک ه انفصا ل آن جز با انحلا ل جامعه اسلامی متصور نیست. بسیج در صورتی میتواند نهادی جامع و شامل جهات متعدد و پایدار شناخته شود که نیازهای دائمی و باورها و ارزشهای فرهنگی پدید آورند ه آن به روشنی تعریف شوند( فصلنامه مطالعات بسیج، ۱۳۸۹ ، ص ۸۲) . این نیازها ممکن است اقتصادی، سیاسی، فرهنگی یا نظامی باشند
به فرموده امام خمینی(ره): بسیج شجره طیبه و درخت تناور و پر ثمری است که شکوفه های آن بوی بهار وصل و طراوت یقین و حدیث عشق میدهد. بسیج مدرسه عشق و مکتب شاهدان و شهیدان گمنامی است که پیروانش بر گلدسته های رفیع آن، اذان شهادت و رشادت سر داده ان د. بسیج میقات پا برهنگان معراج اندیشه پاک اسلامی است که تربیت یافتگان آن، نام و نشانی در گمنامی و بی نشانی ( صحیفه نور، ج ۲۱ ، ص ۱۹۵ ).« گرفته اند از دیدگاه حضرت امام (ره)، بسیجی کسی است که در عمل ، علاق ه خود را به پیشرفت و حفظ و گسترش اقتدار نظام اسلامی و شأن و حیثیت ملت مسلمان نشان دهد ؛ یعنی بسیجی بودن ، معیار و ملاکی است که بر اساس آن، میزان تعهد اعضای آن به اصول و آرمانهای انقلابی سنجیده می شود. سنگ بنای بسیج بر حکم فقهی و جهادی استوار است؛ جهادی که مبتنی بر روحیه دفاعی باشد نه تهاجمی یا جهان گشایی. بسیج در نظر حضرت امام (ره) مولودی جدید است که کارشناسان جهانی نمی توانند آن را بشناسند . هر گاه قوه ایمان در ملتی زنده شود، همگان را به قیام الله فرا میخواند و میتواند سرتاسر یک کشور را بسیج کند، معیار حرکت بسیج هم همین اسلام و درک مفاهیم عالیه آن است. شاید در تحلیل روند ایجاد و توسعه بسیج، شاهد دو نسل اول و دوم در بسیج بوده ایم:
۱٫ نسل اول بسیج که با فرمان حضرت امام برای دفاع از سرزمین و اسلام عزیز شکل گرفت؛
۲٫ نسل دوم بسیج که پس از جنگ تحمیلی با تخصصی شدن بسیج به بخشهای مختلف و رده های گوناگون سنّی و حرفه ای، مانند دانشجویی، مهندسی، روحانیون، سازندگی و … تقسیم شده است . این نسل از بسیجیان علاوه بر صیانت از ارزشهای اسلام و دفاع از انقلاب اسلامی، در حوادث طبیعی و بلایا، همچون : زلزله، سیل و طرح های کلان اجتماعی، گر هگشای مشکلات و مایه دلگرمی مردم و مسئولان بوده اند.
حضرت امام خمینی(ره) در مورد جایگاه بسیجیان فرمودند: