واژه های کلیدی : هوش هیجانی ، خودانگیزی ،خودآگاهی ،خودکنترلی ،هوشیاری اجتماعی ،مهارت اجتماعی ، اعتیاداینترنتی .
فصل اول
کلیات پژوهش
۱-۱- مقدمه
باپیشرفت علم وفناوری وانفجار اطلاعات در دنیای امروز ضرورت استفاده از اینترنت در نوجوانان به منظور کسب مهارت ، بیش از پیش احساس می شود. مطالعات جلالی ، آقابابایی و باقری (۲۰۰۸) میزان گرایش جوانان به اینترنت را ۵/۷۸ درصد گزارش کردهاست. در همین راستا (کوه[۱] و وسپار[۲] ،۲۰۰۱) نیز در پژوهش خود دریافتند ۸۳ درصد دانش آموزان سال آخر دبیرستان از اینترنت استفاده میکنند.اما این فن آوری با همه محاسنی که برای زندگی نسل امروز به همراه دارد،همچون تیغی دولبه زیان ها ومشکلات بسیاری را بخصوص برای نسل جوان کشورمی تواند بهمراه داشته باشد .
از اوایل دهه ۹۰ میلادى، پژوهشها و بررسىهاى بسیارى در زمینه روانشناسى اینترنت و تأثیر آن بر سلامت و رفتار انسان انجام پذیرفته است. امروزه موضوع اینترنت، مسئله مهمى براى بیشتر کشورها، به ویژه کشورهاى در حال توسعه و از جمله کشورهاى اسلامى است. آگاهى از پىآمدهاى اینترنت و در کنار آن، در نظر گرفتن راهبردهاى مناسب براى استفاده درست و پیشگیرى یا کاهش پىآمدهاى احتمالى منفى آن، اهمیت اساسى دارد.
پژوهشگران حوزه روانشناسی اینترنت همچون : تالبوت ، یانگ ، کندل[۳] (۱۹۹۸) ، دیویس و اسمیت[۴] (۱۹۹۹) ، ناکس ، زوسمن و اندرسون[۵] (۲۰۰۱) ،لائو ها ، لی پینگ و زائولان[۶] (۲۰۱۰) ، همگی بر ماهیّت اعتیاد آور اینترنت بخصوص در قشر جوان تأکید داشته اند. آمار ها حاکی از آن است که ۵ تا ۱۰ درصداستفاده کنندگان اینترنت،به صورت اعتیادگونه ای ازآن استفاده میکنند.
(علوی و همکاران، ۱۳۸۸).
عوارض ناشی از اعتیاد به اینترنت باعث شده تا آن را سرآمد همه اعتیاد های رفتاری بدانند. (حمیدیان، ۱۳۸۷).
این اختلال یک پدیده بین رشته ای است که علوم مختلف از جمله : پزشکی ، رایانه ای ، جامعه شناسی،حقوق،اخلاق وروانشناسی، هریک آن را از یک بعد موردبررسی قرار دادهاند. (معیدپور و همکاران، ۱۳۸۵ )
هوش هیجانی مجموعه ای از توانائیها ، کفایتها و مهارت های غیر شناختی است که فرد را برای کسب موفقیت در مقابله با شرایط و فشار های محیطی تحت تاثیر قرار میدهد( بار- آن، ۲۰۰۰) هوش هیجانی دارای مؤلفه های متنوعی است که در آن میان می توان به ارزیابی عواطف خود، ارزیابی عواطف دیگران، تنظیم عواطف و هیجان و استفاده از هیجانا ت در شرایط مختلف اشاره نمود.
امروزه پژوهشگران معتقدند که اگر فرد از لحاظ هیجانی توانمند باشد، بهتر میتواند با چالش های زندگی مواجه شود و در نتیجه از سلامت روانی بهتری برخوردار خواهد شد.(مارتینز ، رامالو و مورین[۷]،۲۰۱۰)
و هچمنین پژوهشگران اذعان دارند که توانایی سازنده هوش هیجانی، درک هیجانات، تنظیم حالات عاطفی و استفاده از آگاهی هیجانی با بهداشت روانی و انطباق روانشناختی مرتبط است. (احمدی رق آبادی،۱۳۸۴)
۱-۲- بیان مسأله
اگر بپذیریم که هر چیزى مىتواند جنبه اعتیادآور و بیمارگونه به خود بگیرد، در این صورت کاملاً منطقى خواهد بود که از اعتیاد به اینترنت سخن بگوییم. توجه زیادى که امروزه روانشناسان و روانپزشکان درباره اعتیاد به اینترنت دارند، نشان مىدهد این موضوع همچنان مهم و بحثبرانگیز است.اورزاک[۸] (۱۹۹۹)، اعتیاد به اینترنت را نوعى اختلال مىداند که فرد صفحه رایانه را جذابتر از واقعیت زندگى روزمرّه مىبیند. به نظر او، هر کس رایانه دارد، در معرض اعتیاد است، ولى افراد خجالتى، تنها و بىحوصله آسیبپذیرى بیشترى دارند.
نبود روابط پایدار و صمیمى با دیگران، نداشتن اعتماد به نفس و به طور کلى، شکست در عرصههاى گوناگون زندگى، زمینه را براى اعتیاد افراد به اینترنت فراهم مىکند. نتایج پژوهش یانگ[۹] (۱۹۹۷) در این زمینه نشان داد یکى از دلایل مهم اعتیاد به اینترنت در افرادى که روابط عمومى کمترى دارند، به دست آوردن حمایتهاى اجتماعى است. ایوان گلدبرگ[۱۰] (۱۹۹۵) اعتیاد به اینترنت را یکى از آسیبهاى روانشناختى بسیار زیانبخش مىداند که کنشورى بهنجار و سلامت روانى فرد را در جنبههاى مختلف مختل مىکند.کاپلان[۱۱] (۲۰۰۲) به این نتیجه رسید که افراد معتاد به اینترنت از ویژگی هایی چون : احساس تنهایی ،کم رویی،کناره گیری اجتماعی وافسردگی و تنهایی می انجامد .
راسموس[۱۲] (۲۰۰۰) نشان داد که کاربران افراطی در موقع قطع تماس ، بی قرار ، حساس ، مضطرب و زودرنج ( کناره گیری اجتماعی ) و در قطع یا کنترل و توقف استفاده موفق نیستند. (غفاری و احدی،۱۳۸۶)
افزون بر اینکه وابستگى رفتارى یا اعتیاد به اینترنت، نوعى بیمارى یا آسیب روانى است، همچنین پدیدهاى مزمن و فراگیرشمرده مىشود که با خسارتهاى جدّى جسمانى ، خانوادگى ، شغلى ، اجتماعى و روانى همراه است.
مهمترین پىآمدهاى اعتیاد به اینترنت با توجه به شدت آن، عبارتند از : اختلال افسردگی ؛ گوشهگیرى و انزوا ؛ اختلال در میزان خواب و زمان آن ؛ خستگى بیش از حد ؛ فشارهاى روانی ؛ از دست دادن فرصتهاى شغلی ؛ اختلال در روابط میانفردی ؛ اختلافهاى خانوادگى ؛ مشکلات درسى ؛ افکار پرخاشگرانه و میل جنسى زود رس ( رحمانی،۱۳۹۱)
تامین سلامت روان دانش آموزان که قشر جوان و آینده ساز هر جامعه ای محسوب میشوند از مهمترین مسائل اجتماعی میباشد و به این منظور دستگاه های ذیربط لازم است که در انتخاب، آماده سازی و تعلیم و تربیت آن ها از شیوه ها، معیارها و برنامه هایی استفاده کنند که شرط حفظ و ارتقاء سلامت روانی آن ها در اولویت قرار گیرد و در این میان، کاربرد هوش هیجانی با توجه به محدوده سنی این افراد که در دوره نوجوانی و جوانی، دوران تغییرات سریع هیجانی و داشتن هیجانات شدید و پرشور، امر بسیار مهمی به نظر میرسد. و از آنجایی که بدون شک هوش هیجانی به عنوان یک مهارت فردی تاثیر زیادی بر جنبههای مختلف زندگی یک فرد دارد و میتواند سلامت دانش آموزان را به عنوان قشر جوان جامعه در ابعاد مختلف به ویژه روانشناختی پیشبینی کند، بنابرین محقق بر آن شد تا مطالعه ای برای بررسی هوش هیجانی و اعتیاد به اینترنت انجام دهد تا بتوان از نتایج آن در برنامه های ارتقاء سلامت استفاده کرد.
حال این پرسش کلیدی مطرح است که آیا هوش هیجانی براعتیاد به اینترنت تاثیر گذار است ؟